Ο χειμερινός τουρισμός είναι εξαιρετικά ευάλωτος στην κλιματική αλλαγή. Το υψόμετρο αξιόπιστης χιονοκάλυψης εκτιμάται ότι θα ανεβαίνει κατά 120-150 m για κάθε βαθμό ανόδου της θερμοκρασίας. Ο κλάδος των επιχειρήσεων ΧΚ απάντησε με την υιοθέτηση της τεχνολογίας τεχνητού χιονιού, με την αποτελεσματικότητά της όμως να περιορίζεται επίσης από κλιματικούς παράγοντες. Όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία, τα κανόνια παράγουν λιγότερο και χειρότερης ποιότητας χιόνι, ενώ οι φυσικές απώλειες λόγω της τήξης του στρωμένου χιονιού μεγαλώνουν.
Η βιωσιμότητα των Χιονοδρομικών Κέντρων (ΧΚ) εν όψει της κλιματικής αλλαγής έχει κεντρίσει επανειλημμένα την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας και των μέσων ενημέρωσης, και έχει αποτελέσει επίκεντρο ερευνών και συζητήσεων, προκειμένου να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις της στο μέλλον του χειμερινού τουρισμού. Εξ αιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη το υψόμετρο αξιόπιστης φυσικής χιονοκάλυψης αναμένεται ότι θα υποχωρεί όλο και ψηλότερα, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της χιονοδρομικής περιόδου στα χαμηλά υψόμετρα και συγκέντρωση των χιονοδρομικών δραστηριοτήτων σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Για κάθε βαθμό ανόδου της μέσης θερμοκρασίας περιβάλλοντος η γραμμή αξιόπιστης χιονοκάλυψης στις Άλπεις εκτιμάται ότι θα ανεβαίνει κατά 150 m, στην Ελλάδα ίσως λίγο λιγότερο.
Σε ένα σενάριο αύξησης της μέσης θερμοκρασίας κατά 2 oC που είναι αρκετά ρεαλιστικό, το υψόμετρο αξιόπιστης χιονοκάλυψης στην Ελλάδα εκτιμάται ότι θα ανέβει στα 2200 m, που σημαίνει ότι περισσότερα από τα μισά ΧΚ της χώρας μας θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα ύπαρξης. Τα Αλπικά ΧΚ έχουν απαντήσει με την υιοθέτηση συστημάτων τεχνητής χιόνωσης (ΤΧ) με τις πίστες να καλύπτονται με αυτόν τον τρόπο κατά 48% στην Ελβετία, 65% στην Αυστρία και σχεδόν 100% στην Ιταλία. Στη δική μας περίπτωση μόνο το ΧΚ 3-5 Πηγαδιών διαθέτει σοβαρή τέτοια υποδομή. Η εφαρμογή της τεχνολογίας ΤΧ στην Ελλάδα απαιτεί απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα, όπως η αποτελεσματικότητα και η οικονομική της βιωσιμότητα.
Από τις μετρήσεις που έκανε το Ινστιτούτο Διαστημικών Μελετών Goddard της NASA, προκύπτει ότι η περίοδος από το 2000-2009 ήταν η θερμότερη που έχει καταγραφεί ποτέ. Από το 1880 και μετά η μέση παγκόσμια θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά 0,8 oC, ενώ τα τελευταία 30 χρόνια ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας είναι 0,2 oC ανά δεκαετία (Σχήμα 1). Σύμφωνα με έρευνες της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC), η θερμοκρασία της Γης ενδέχεται να αυξηθεί κατά 1.4 – 5.8 °C μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα. Το κέντρο ερευνών για τις Άλπεις Fondazione Montagna Sicura προβλέπει ότι οι Άλπεις θα βρεθούν αντιμέτωπες με μια αύξηση θερμοκρασίας 2-3 °C μέχρι τα τέλη του αιώνα, ενώ από μελέτη για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στα ΧΚ της ευρύτερης περιοχής μας συμπεραίνεται ότι η μέση άνοδος της θερμοκρασίας μέχρι το 2050 αναμένεται να είναι 2,15 °C (2,06 °C κατά τη διάρκεια της χιονοδρομικής περιόδου και 1,25 °C κατά την κρίσιμη, πριν τις εορτές, περίοδο). Από όλα τα παραπάνω καταλήγουμε ότι η παραδοχή για άνοδο της θερμοκρασίας κατά 2 °C μέχρι το τέλος του αιώνα είναι ρεαλιστική και μπορεί να μας οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα, όσον αφορά τις ακολουθητέες στρατηγικές.
Η τεχνητή χιόνωση είναι ικανοποιητική σαν λύση του προβλήματος βελτίωσης της αξιοπιστίας χιονοκάλυψης, όταν η παραγωγή χιονιού υπερσκελίζει τις απώλειες που οφείλονται στην τήξη του χιονιού. Η αξιοπιστία χιονοκάλυψης ορίζεται με διάφορους τρόπους, όπως ο «κανόνας των 100 ημερών» , ή ο «κανόνας των Χριστουγέννων» που απαιτεί αδιάληπτη λειτουργία κατά το δεκαπενθήμερο των εορτών, χρονικό διάστημα κρίσιμο για την επιτυχία ολόκληρης της σεζόν. Η παραγωγή καλής ποιότητας τεχνητού χιονιού απαιτεί χαμηλές θερμοκρασίες υγρού θερμομέτρου (συνδυασμός θερμοκρασίας και υγρασίας αέρα περιβάλλοντος), από -6 oC και κάτω. Προϋποθέσεις παραγωγής καλής ποιότητας ΤΧ υφίστανται όταν η μέση ημερήσια θερμοκρασία περιβάλλοντος παίρνει τιμές από -2,6 oC και κάτω, με τις ημέρες αυτές να ορίζονται σαν πιθανές ημέρες παραγωγής ΤΧ. Η παραγόμενη ποσότητα ΤΧ θεωρείται αξιοποιήσιμη μόνον όταν μπορεί να ισορροπήσει τις απώλειες λόγω της τήξης του χιονιού. Οι απαιτούμενες ημέρες παραγωγής ΤΧ είναι ο αριθμός ημερών λειτουργίας του συστήματος ΤΧ, αναγκαίων για να καλύψουν τις απώλειες λόγω τήξης που συντελούνται όταν η θερμοκρασία περιβάλλοντος υπερβαίνει τους 0 oC.Πηγή πολύτιμων πληροφοριών για τα Ελληνικά ΧΚ αποτελεί η στατιστική ανάλυση των θερμοκρασιών που έχει καταγράψει το Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος (ΙΕΠ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών σε δυο σταθμούς στον Παρνασσό, στις θέσεις 1950 m (Κελάρια) και 2240 m (Βλαχόλακκα). Από τη μελέτη των μέσων θερμοκρασιών σε αυτά τα δυο επίπεδα, κατά την κρίσιμη περίοδο πριν και κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων, προκύπτει ότι η θερμοκρασιακή βαθμίδα ως προς το υψόμετρο είναι γύρω στους 0,8 °C ανά 100 m υψομετρικής διαφοράς, που αντιστοιχεί σε ένα βαθμό για κάθε 120 m. Η πληροφορία αυτή μας επιτρέπει να αποκτήσουμε μια διαφωτιστική εικόνα για το μέλλον. Για να καταλάβουμε δηλαδή τι θα γίνει σε ένα επίπεδο του ΧΚ, όταν η θερμοκρασία ανέβει κατά ένα βαθμό, αρκεί να κοιτάξουμε πως είναι οι συνθήκες χιονοκάλυψης σήμερα 120 μέτρα χαμηλότερα! Κοιτάζοντας χαμηλότερα, αποκτούμε μια εικόνα για το μέλλον!
Η αποτελεσματικότητα του συστήματος ΤΧ κρίνεται ικανοποιητική όταν οι πιθανές ημέρες παραγωγής τεχνητού χιονιού είναι περισσότερες από τις απαιτούμενες λόγω τήξης του χιονιού. Στο Σχήμα 2 εξετάζουμε την επάρκεια ενός συστήματος ΤΧ μεγέθους ικανού να δημιουργήσει υπόστρωμα χιονιού σε διάστημα τριών ημερών πλήρους λειτουργίας (ΤΧ 3ΗΜ), σε συνθήκες που αντιστοιχούν στο ΧΚ Παρνασσού. Η επάρκεια του συστήματος εξετάζεται κατά την περίοδο πριν και κατά τις εορτές των Χριστουγέννων (από 8 Δεκεμβρίου έως 7 Ιανουαρίου), διαστήματος κρίσιμου για την επιτυχία ολόκληρης στης σεζόν. Στοχεύουμε δηλαδή στην επίτευξη ικανοποιητικής αξιοπιστίας χιονοκάλυψης σύμφωνα με τον «κανόνα των Χριστουγέννων».
- Στα μεγαλύτερα υψόμετρα, οι πιθανές ημέρες παραγωγής τεχνητού χιονιού είναι περισσότερες. Αυτό οφείλεται στο ότι η μέση ημερήσια θερμοκρασία περιβάλλοντος μειώνεται κατά περίπου 0,8 oC για κάθε 100 m αύξησης του υψομέτρου (Σχ. 2 μπλε γραμμή).
- Αντίθετα και για τον ίδιο λόγο οι απαιτούμενες ημέρες λειτουργίας του συστήματος ΤΧ, προκειμένου να ισοσκελιστούν οι απώλειες λόγω τήξης του χιονιού, μειώνονται, καθώς το υψόμετρο αυξάνεται (Σχ. 2 πορτοκαλί γραμμή).
- Από περίπου 1800 m υψόμετρο και χαμηλότερα, το σύστημα ΤΧ δεν μπορεί να αντισταθμίσει ούτε καν τις απώλειες λόγω τήξης του χιονιού. Πιθανότητα δημιουργίας υποστρώματος χιονιού υφίσταται από υψόμετρο 1900-1950 m και πάνω.
- Λαμβανομένης υπόψη της υποχώρησης του χιονιού κατά 120 μέτρα για κάθε βαθμό ανύψωσης της μέσης θερμοκρασίας, ένα σύστημα ΤΧ, στα μέσα περίπου του αιώνα, θα είναι αποτελεσματικό από 2050 m και ψηλότερα.
Αν και η κλιματική αλλαγή δεν είναι ο μόνος λόγος για την εξάπλωση των εγκαταστάσεων ΤΧ, το τεχνητό χιόνι είναι η πιο διαδεδομένη σήμερα στρατηγική για την αντιμετώπιση των θερμών χειμώνων! Το τεχνητό χιόνι αποτελεί μια βραχυπρόθεσμη ως μεσοπρόθεσμη λύση για υψόμετρα από 1900-2000 m και πάνω. Η αύξηση της συχνότητας του φαινομένου των θερμών χειμώνων θα ωθήσει τα ΧΚ να εντατικοποιήσουν την εφαρμογή ΤΧ με αναπόφευκτες συνέπειες στα οικονομικά τους. Ήδη πολλά ΧΚ στην Ελλάδα έχουν ισχνές ταμιακές ροές και τα περισσότερα φαίνεται ότι δεν είναι οικονομικά βιώσιμα σαν ανεξάρτητες οικονομικές μονάδες, αλλά στηρίζονται από άλλους φορείς (Δήμους, Περιφέρειες, ΕΤΑΔ, ΓΓΑ, κλπ.) που έχουν νομιμοποίηση και πολιτικό, οικονομικό, ή άλλο συμφέρον να το πράξουν.
Κάθε τουριστικός προορισμός πρέπει να στηρίζει τη βιωσιμότητά του πάνω στα τοπικά του ισχυρά χαρακτηριστικά. Τα ΧΚ που έχουν πίστες σε υψόμετρα πάνω από 1900-2000 m χαρακτηρίζονται από μεγάλη αξιοπιστία φυσικού χιονιού, άρα έχει βάση να ενισχύσουν αυτό το ισχυρό χαρακτηριστικό επενδύοντας σε συστήματα τεχνητής χιόνωσης. Αυτό απαιτεί ενδελεχή μελέτη των τοπογραφικών, κλιματικών, υδρολογικών και άλλων περιβαλλοντικών δεδομένων, καθώς και εκτίμηση της απόκρισης των πελατών – χιονοδρόμων σε θέματα αλλαγής τιμών (ελαστικότητα τιμής). Η σχεδίαση του συστήματος ΤΧ πρέπει να λάβει υπόψη τις ανάγκες παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και νερού και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για την αποθήκευση και κατανάλωσή τους. Βραχυπρόθεσμα τα ΧΚ πρέπει να αξιοποιήσουν άλλους ήπιους τρόπους βελτίωσης της αξιοπιστίας χιονοκάλυψης, όπως εξομάλυνση πιστών, χιονοφράχτες, κλπ.
Οι ορεινοί προορισμοί, που εκτείνονται σε υψόμετρα κάτω των 2000 m, έχουν άλλα ισχυρά χαρακτηριστικά και πρέπει να στραφούν σε άλλες δραστηριότητες με μικρότερη εξάρτηση από τη χιονοκάλυψη, όπως πχ ορειβατικό σκι, χιονορακέτες, κλπ., που μπορούν να διεξαχθούν σε τερέν με μικρό βάθος χιονιού. Δεδομένου του αυξανόμενου ανταγωνισμού και της προϊούσης κλιματικής αλλαγής είναι σημαντικά κρίσιμο να χρησιμοποιήσουν τα πραγματικά ισχυρά τους χαρακτηριστικά, ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν υψηλού επιπέδου χειμερινές και θερινές τουριστικές υπηρεσίες.
