ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Τα λιγότερο αποδοτικά Χιονοδρομικά Κέντρα (στο εξής ΧΚ), τα μικρότερα σε μέγεθος, και εκείνα που δεν έχουν υιοθετήσει νέες τεχνολογίες, έχουν αυξημένες πιθανότητες οικονομικής αποτυχίας. Ο τοπικός ανταγωνισμός και το χαμηλό υψόμετρο αποτελούν επίσης παράγοντες κινδύνου. Πρόκειται για στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη κατά την εκτίμηση του επιχειρηματικού κινδύνου, στη διαδικασία αξιολόγησης πιθανών νέων επενδύσεων. Οι διοικήσεις των ΧΚ πρέπει να βελτιστοποιούν τις επενδυτικές τους επιλογές με στόχο τη μείωση των εξόδων λειτουργίας και την διασφάλιση της ελκυστικότητας και της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων που ηγούνται. Χρειάζεται αναβάθμιση του μοντέλου διοίκησης και σύγχρονες ηγετικές επιδεξιότητες. Υπέρτατος στόχος, η επιβίωση!
Η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στον τομέα του Τουρισμού στις ορεινές περιοχές είναι επιτακτική ανάγκη, με τα Χιονοδρομικά Κέντρα (ΧΚ) να αποτελούν την αιχμή του δόρατος στην όλη προσπάθεια. Τα οφέλη, κοινωνικά και οικονομικά, είναι πολλά, καθώς τα ΧΚ συντελούν στην ποιοτική αναβάθμιση και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, την υποστήριξη της χωρικής συνοχής με την ενίσχυση των παραγωγικών δυνατοτήτων δυναμικών κλάδων, την προώθηση επενδυτικών σχεδίων, την ενίσχυση της απασχόλησης και τη μείωση της ανεργίας. Η συμβολή τους εκτιμάται στο 5%-10% του συνολικού ακαθάριστου εισοδήματος της ευρύτερης περιοχής τους. Η κίνηση όμως στα ΧΚ κατά τα τελευταία χρόνια παραμένει σε στασιμότητα, πράγμα που τα κατατάσσει οικονομικά στην κατηγορία των “ώριμων επιχειρήσεων δημιουργίας ταμειακών ροών”. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι εξαιρετικά σημαντικό για την επιβίωσή τους τα ΧΚ να είναι ελκυστικά και αποδοτικά. Ο χειμερινός τουρισμός εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως τα μακροοικονομικά, η εξέλιξη των τιμών, το κόστος μεταφορών και η κλιματική αλλαγή που επηρεάζει δραματικά την αξιοπιστία χιονοκάλυψης και κατ’ επέκταση τον αριθμό επισκεπτών. Το οικονομικό περιβάλλον επηρεάζεται επίσης από τον εισαγόμενο ανταγωνισμό, αυτόν δηλαδή που προέρχεται από χιονοδρομικά γειτονικών χωρών με σύγχρονες εγκαταστάσεις και ελκυστικές τιμές.
Μια επιχείρηση θεωρείται λειτουργικά αποδοτική, όταν τα αποτελέσματά της είναι ανάλογα των λειτουργικών της εξόδων, μέσα σε πλαίσια που ορίζονται από τις επιδόσεις συναφών επιχειρήσεων παρομοίου μεγέθους. Τα αποτελέσματα μιας επιχείρησης ΧΚ περιγράφονται από τον ετήσιο κύκλο εργασιών της (τζίρο), ένα μέγεθος που συνδυάζει πληροφορίες για τον αριθμό επισκεπτών και τη γκάμα των τιμών, όπως αυτή προκύπτει από τον τιμοκατάλογό της. Τα λειτουργικά έξοδα, οι διατιθέμενοι δηλαδή για τη λειτουργία πόροι, συνίστανται κυρίως από (α) τα έξοδα ενέργειας, ανάλογα της μεταφορικής ικανότητας των αναβατήρων και των ημερών λειτουργίας, (β) τα έξοδα καυσίμων για τους
χιονοστρωτήρες, ανάλογα του μεγέθους των πιστών και των ημερών λειτουργίας, και (γ) το εργατικό κόστος, ανάλογο του μεγέθους των πιστών, του αριθμού των αναβατήρων και της διάρκειας λειτουργίας του ΧΚ.
Στο Σχήμα 1 φαίνεται ο τζίρος των Ελληνικών ΧΚ σε σχέση με τα λειτουργικά έξοδα. Η κατακόρυφη απόκλιση κάθε σημείου από τη μέση γραμμή καθορίζει τη λειτουργική αποδοτικότητα. Θεωρούμε ότι ένα ΧΚ έχει μεγάλη λειτουργική αποδοτικότητα όταν ο τζίρος του είναι μεγαλύτερος από το μέσο τζίρο των επιχειρήσεων που δαπανούν αντίστοιχους πόρους για τη λειτουργία τους. Όταν, αντίθετα, ο τζίρος είναι μικρότερος από εκείνον που αντιστοιχεί στους πόρους που ξοδεύονται, τότε η λειτουργική αποδοτικότητα είναι χαμηλή.
Η ελκυστικότητα, από το άλλο μέρος, σχετίζεται με την ποιότητα. Ένα ΧΚ θεωρείται ελκυστικό όταν έχει τζίρο σχετικά μεγαλύτερο από το μέσο τζίρο που αντιστοιχεί στο συντελεστή ποιότητάς του. Ο συντελεστής ποιότητας εξαρτάται από τις επενδύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί και από το βαθμό ικανότητας διοίκησης και προσωπικού.
Ο συνδυασμός λειτουργικής αποδοτικότητας και ελκυστικότητας (Σχήμα 2) κατατάσσει τα ΧΚ σε 4 κατηγορίες:
- Υψηλή Ελκυστικότητα συνδυασμένη με υψηλή Λειτουργική Αποδοτικότητα (Παρνασσός, Καλάβρυτα, Πήλιο, Καρπενήσι, Μαίναλο). Πρόκειται για ΧΚ που μπορούν να αντέξουν λελογισμένες επενδύσεις για να καταστούν ακόμη πιο εξωστρεφή. Οι επενδύσεις συνίστανται στην αντικατάσταση παρωχημένων αναβατήρων με νέους, ώστε να αυξηθεί η αξιοπιστία λειτουργίας και στην εγκατάσταση συστημάτων τεχνητής χιόνωσης ή και απλών χιονοφραχτών, ώστε να βελτιωθεί η αξιοπιστία χιονοκάλυψης. Μπορούν επίσης να γίνουν επενδύσεις σε πίστες, χιονοστρωτήρες, εγκαταστάσεις υποδοχής πελατών και συστήματα έκδοσης εισιτηρίων.
- Χαμηλή Ελκυστικότητα, αλλά υψηλή Λειτουργική Αποδοτικότητα (Σέλι, Φαλακρό). Τα ΧΚ αυτής της κατηγορίας πρέπει να δώσουν προτεραιότητα και πόρους για την προβολή τους με στόχο την προσέλκυση πελατείας. Η εκπαίδευση του προσωπικού μπορεί επίσης να βελτιώσει την εμπειρία των χιονοδρόμων – επισκεπτών και να συμβάλει στην ενίσχυση της επισκεψιμότητας. Η δρομολόγηση ski bus και συνδυαστικές προσφορές με άλλους επαγγελματίες της περιοχής θα βελτιώσουν την προσβασιμότητα και θα καταστήσουν ελκυστικότερο για τους πελάτες τους το συνολικό οικονομικό πακέτο.
- Χαμηλή Ελκυστικότητα μαζί με χαμηλή Λειτουργική Αποδοτικότητα (Βασιλίτσα, Πισοδέρι, Περτούλι). Ισχύουν και εδώ τα μέτρα τόνωσης της επισκεψιμότητας που περιεγράφηκαν στο (ii). Η χρηματοδότηση μπορεί να προκύψει εν μέρει από αναθεώρηση της τιμολογιακής πολιτικής. Απαιτείται η εκπόνηση ενός master plan που θα καταδείξει τα δυνατά και αδύνατα σημεία και θα ορίσει κατευθύνσεις ανάπτυξης και πιθανές μελλοντικές προτεραιότητες.
- Υψηλή Ελκυστικότητα, αλλά χαμηλή Λειτουργική Αποδοτικότητα (Ελατοχώρι). Επιβάλλεται περιστολή εξόδων, πλην εκείνων που σχετίζονται με την ασφάλεια και την εξυπηρέτηση των χιονοδρόμων – επισκεπτών.
Πολλοί μελετητές έχουν επιχειρήσει να συνδέσουν την αποδοτικότητα με το μέγεθος. Τα μεγάλα ΧΚ αναμένεται να είναι πιο αποδοτικά, κυρίως λόγω οικονομιών κλίμακας. Τα μεγάλα ΧΚ είναι επίσης καλύτερα οργανωμένα και έχουν διοικήσεις με υψηλότερη επαγγελματική κατάρτιση. Αυτά βέβαια με την προϋπόθεση ότι υπάρχει ορθολογική διαχείριση και απεξάρτηση από πολιτικές παρεμβάσεις, πράγματα όχι αυτονόητα, αφού στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα ΧΚ στη χώρα μας ανήκουν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (Δήμοι, Περιφέρειες, ΕΤΑΔ, ΓΓΑ).
Πολλά ΧΚ στην Ευρώπη και στη χώρα μας δεν κατάφεραν να επιβιώσουν ή τα καταφέρνουν οριακά, λόγω πιέσεων που δημιουργούνται από την κλιματική αλλαγή, δημογραφικά στοιχεία, αυξημένο ανταγωνισμό, κορεσμό της κατανάλωσης και βέβαια την οικονομική κρίση. Οι πιθανότητες επιβίωσης επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες:
Η γεωγραφική εγγύτητα ενέχει κίνδυνους. Χιονοδρομικά στην ίδια περιοχή ή στο ίδιο βουνό θα αντιμετωπίσουν πιθανώς προβλήματα λόγω αυξημένου ανταγωνισμού. Σημαντικός παράγοντας επιβίωσης είναι το υψόμετρο που καθορίζει το βαθμό αξιοπιστίας χιονοκάλυψης. Τα ΧΚ που οι πίστες τους βρίσκονται ψηλότερα από το υψόμετρο αξιόπιστης χιονοκάλυψης (2000 m περίπου για την Ελλάδα), έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι οικονομικά βιώσιμα. Το ίδιο συμβαίνει και για τα μεγαλύτερα ΧΚ που έχουν αυξημένες πιθανότητες οικονομικής ευρωστίας σε σχέση με τα μικρότερα. Η πρώιμη υιοθέτηση νέων τεχνολογιών (σύγχρονοι αναβατήρες, τεχνητό χιόνι) μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο οικονομικού ατυχήματος.
Συμπερασματικά, τα λιγότερο αποδοτικά ΧΚ, τα μικρότερα σε μέγεθος, και εκείνα που δεν έχουν υιοθετήσει νέες τεχνολογίες, είναι οικονομικά ευάλωτα και έχουν αυξημένες πιθανότητες αποτυχίας. Επιπλέον ο τοπικός ανταγωνισμός, όπως και το χαμηλό υψόμετρο, αποτελούν παράγοντες κινδύνου. Όλα τα παραπάνω πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη κατά την εκτίμηση του επιχειρηματικού κινδύνου, όταν γίνεται η αξιολόγηση πιθανών νέων επενδύσεων. Οι διοικήσεις των ΧΚ πρέπει να βελτιστοποιούν τις επενδυτικές τους επιλογές και να προσαρμόζουν και βελτιώνουν την υπάρχουσα υποδομή με στόχο τη διασφάλιση της ελκυστικότητας και της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων που ηγούνται. Σήμερα, παρά ποτέ, χρειάζεται αλλαγή παραδείγματος στο μοντέλο διοίκησης και σύγχρονες ηγετικές επιδεξιότητες. Υπέρτατος στόχος; H επιβίωση!
